Οι επιτελείς της Fed μιλούν πιο ανοιχτά για αύξηση επιτοκίων. Τα αμερικανικά στεγαστικά, τα δάνεια για αυτοκίνητα και σπουδές, τα καταναλωτικά αυξάνονται για δεύτερο τρίμηνο. Το τίμημα αγοράς της WhatsApp από τη Facebook ανεβάζει τον πήχυ στα τεχνολογικά ντιλ και πολλαπλασιάζει τις προσδοκίες στον τομέα και τη Wall Street συνολικά. Οι Αμερικανοί –ορθώς ή παραπλανημένοι– συμπεριφέρονται πάλι επεκτατικά, όπως θέλει η επίσημη αφήγηση.Πριν το καταλάβουμε τα αμερικανικά επιτόκια θα αρχίσουν να κερδίζουν μερικούς πόντους. Κάποτε. Μέχρι τότε τα γρανάζια της οικονομίας θα προσπαθούν να μεταθέσουν το αναπόφευκτο: τα ακραία νομισματικά φαινόμενα που έρχονται πάντα στο πέρας ενός πολύ μεγάλου οικονομικού κύκλου. Η «ωραία ατμόσφαιρα» είναι τεταμένη, όλοι οι παίκτες προετοιμάζονται για τη φάση της αποσταθεροποίησης.
Ενόψει αυτής, στο παρασκήνιο ξεχωρίζει η ήρα από το στάρι. Διαχωρίζονται οι οικονομίες που στον επόμενο γύρο πιστωτικής ανασφάλειας θα προσελκύσουν περιπλανώμενα κεφάλαια που αναζητούν καταφύγιο – ή θα μείνουν στεγνές ύστερα από ένα κύμα φυγής. Οι ομάδες δεν θα είναι ισάριθμες. Το άτυχο κλαμπ είναι πολυμελές. Τα καταφύγια έχουν πάντα πεπερασμένη χωρητικότητα σε περιπτώσεις κρίσης εμπιστοσύνης ή πανικού. Στο «τυχερό» κλαμπ ηγούνται οι ΗΠΑ: θα δεχθούν τη μεγαλύτερη ροή των διεθνών κεφαλαίων. Συμπεριφορά καταφυγίου θα έχουν και οι ισχυρές οικονομίες της Ευρώπης, αυτές που δανείζουν παρά δανείζονται, που είναι αξιόπιστες και ανέφελες για ένα δανειστή.
Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι μορφή θα πάρει μια κρίση εμπιστοσύνης που θα κινητοποιήσει αυτή τη μετατόπιση κεφαλαίων – ούτε πόσο ραγδαία θα εξαπλωθεί. Η αναδιάταξη των κεφαλαίων ανά τον κόσμο δεν είναι απαραίτητο να γίνει με μια κρίση τύπου 2008 – μπορεί να γίνει σταδιακά, με μικρά επεισόδια. Αν όμως το πρόσφατο παρελθόν είναι μπούσουλας, όταν ξεκινά μια φάση αποστροφής στο ρίσκο, απομονώνονται από νωρίς μερικά θύματα ως αδύναμοι κρίκοι, στη βάση μειονεκτημάτων που «βγάζουν μάτι»: Στην κρίση της Ευρωζώνης το μίασμα ήταν η Ελλάδα και το δημόσιο χρέος της... Στα πρώτα επεισόδια της κρίσης των αναδυόμενων, η Τουρκία ξεχώρισε αρνητικά με τα υψηλά της ελλείμματα και την πολιτική αναταραχή... Δεν είναι τυχαίο το ότι κάθε φορά που η ανασφάλεια καλύπτει τις αγορές, κάθε χώρα ή οργανισμός προσπαθεί να πείσει για τη σταθερότητά του, να πουλήσει ό,τι τονώνει την αυτοπεποίθησή του και υπογραμμίζει την πιστοληπτική του αξιοπιστία: Προσπαθούν να αποφύγουν να γίνουν αλεξικέραυνο ανασφάλειας, κι αν είναι πολύ καλές; Επιχειρούν να χτίσουν όσο μπορούν προφίλ ασφαλούς ανεπτυγμένης οικονομίας ώστε να συγκρατήσουν ή και προσελκύσουν κεφάλαια.
Εδώ οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. διαφέρουν. Ενώ η Ουάσιγκτον εξασφαλίζει συνολικά στις Πολιτείες ενιαία ασπίδα προστασίας, οι χώρες-μέλη της Ευρωζώνης, πέρα από τον γενικό μανδύα της νομισματικής ένωσης, είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνες για την αυτοπροστασία τους. Στο «καταφύγιο της Ευρωζώνης» δεν έχει μπει ακόμα πόρτα, οι διαγκωνισμοί δίνουν και παίρνουν, και οι χώρες που καταλήγουν μακριά από το τζάκι και κοντά στην πόρτα θα παγώσουν. Η Ελλάδα βρίσκεται ακριβώς εκεί. Απολαμβάνει μεν τη συναλλαγματική σταθερότητα της νομισματικής ένωσης, αλλά έχει στανταριστεί στο «απλοϊκό» σκεπτικό των επενδυτών ως «αναδυόμενη», άρα ως «οικονομία για εγκατάλειψη» σε περιόδους φόβου για ρίσκο. Δύο αντίρροπα χαρακτηριστικά που δεν εξασφαλίζουν καμιά προστασία. Η σχετική στεγανοποίηση της Ελλάδας χρειάζεται ενίσχυση πριν από την επόμενη καταιγίδα. Κι εδώ έρχεται το πλεόνασμα. Είναι περιττό να συζητάμε πόσα χρωστάει ακόμη το κράτος ή πώς πέτυχε το πλεόνασμα. Ή, μάλλον, ανήκει σε μια άλλη συζήτηση. Το πλεόνασμα είναι απλώς ένας «κράχτης» για το κοινό των επενδυτών. Η Ελλάδα θα πρέπει να χτίσει γρήγορα το προφίλ της «αναδυόμενης αλλά με πλεονάσματα οικονομίας», με (έστω συμβολική) ανάπτυξη και (στοιχειώδη) πολιτικό ρεαλισμό ώστε να σφυρηλατήσει ένα ιδιαίτερο συγκριτικό πλεονέκτημα για τους επενδυτές, να μην την πάρει η μπάλα.
Το ελληνικό χρέος ανήκει στην ίδια κατηγορία που ανήκουν το ιαπωνικό, το αμερικανικό, το ιταλικό. Δεν θα αποπληρωθεί ποτέ (μόνο) από περικοπές συντάξεων, χρηστή διοίκηση, παραγωγικότητα, αποταμιεύσεις. Θα μικρύνει σε ένα ηλιοβασίλεμα εξαγόμενου πληθωρισμού της μαμάς κεντρικής τράπεζας. Αυτή την τύχη θα την έχουν λίγες οικονομίες. Για να πείσεις ότι ανήκεις στις τυχερές, χρειάζονται πλεονάσματα, και άλλα: Πρέπει να μιμηθείς τη συμπεριφορά τους, να κάνεις πως ακολουθείς τους ίδιους κανόνες. Οσο μπορείς – και όποιους πείσεις.
